به گزارش پایگاه خبری اقتصادی معاصر به نقل از جهان صنعت، مقاصد و مبادی مهم تجاری ایران در رابطه با اتحادیه اروپا از دیگر موضوعاتی است که در این گزارش هم از منظر تغییرات ارزشی و هم تغییرات مقداری (تجارت واقعی) به آن مورد بررسی قرار گرفته است. بخشی از مطلب نیز به روند صادرات کالاهای نفتی ایران به این اتحادیه طی بازه دو ساله اخیر اختصاص یافتـه کـه مقایسه با برخی کشورهای صادر‌کننده نفتی و غیرنفتی نیز در این بخش آورده شده است، در عین حال به ترکیب کالاهای مبادلاتی ایران با اتحادیه اروپا طی بازه زمانی مورد بررسی نیز در این گزارش اشاره شده است.
تجارت کالایی ایران با اتحادیه اروپا از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و روند صادرات و واردات واقعی نشان از تضعیف عمومی آن طی سال‌های اخیر دارد، در حالی که سایر اقتصادهای در حال توسعه از بازار اتحادیه اروپا هم در راستای تامین نیازهای تکنولوژیکی، ماشینآلات و تجهیزات و هم صادرات کالاها به خوبی استفاده می‌کنند. طی سال ۲۰۲۲، به دلیل اختلالات در زنجیره تامین جهانی و تهاجم روسیه به اوکراین شاهد افزایش قابل توجـه قیمت کالاهای مبادلاتی به ویژه در حوزه انرژی در جهان بودیم که برخی اقتصادها از جمله عربستان‌سعودی توانستند منافع ارزی معناداری در حوزه صادرات نفتی به اتحادیه اروپا کسب کنند، در حالی که ایران به علت تحریم‌ها نتوانست از این بازار حتی در سطحی مشابه اقتصادهای غیرصادر‌کننده نفتی استفاده کند. علاوه‌بر سطح پایین تجارت، ترکیب کالاهای مبادلاتی ایران با اتحادیه اروپا نیز محدود به برخی گروه‌ها و تا حدودی متمرکز بوده و طی سال‌های اخیر تغییری در ترکیب و تنوع گروه‌های صادراتی و وارداتی به وجود نیامده است.
تجارت با اتحادیه اروپا
تجارت کالایی ایران با اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ هم در حوزه صادرات و هم واردات با افزایش ارزش همراه بود. واردات کالایی ایران در این سال از اتحادیه اروپا حدود ۲/۴ میلیارد یورو بود که نسبت به سال ۲۰۲۱ حدود ۴/۶ درصد رشد داشت. صادرات کالایی ایران هم در سال ۲۰۲۲ اگرچه افزایش حدود ۱۳۴ میلیون یورویی داشت و به حدود ۱/۱ میلیارد یورو رسید، اما این افزایش به دلیل اندک بودن موجب ارتقای معنادار سطح صادرات کالایی ایران به این اتحادیه نشد. تراز تجاری ایران با این اتحادیه در سال مورد بررسی، منفی ۳۰۱ میلیارد بوده که نسبت به سال ۲۰۲۱ تضعیف شده است.
برخلاف ایران، تجارت کشورهای ترکیه، عربستان سعودی، برزیل، اندونزی و ویتنام بـا اتحادیه اروپا هم در بخش صادرات و هم واردات رشد قابل توجهی را در سال ۲۰۲۲ تجربه کردند. صادرات ترکیه به این اتحادیه در سال ۲۰۲۲ با افزایش بیش از ۲۰ میلیارد یورویی، عربستان سعودی با افزایش ۲۳ میلیارد یورویی، برزیل با افزایش ۱۷ میلیارد یورویی، ویتنام با افزایش ۸/۱۲ میلیارد یورویی و اندونزی با افزایش ۶۶ میلیارد یورویی همراه بود کـه بـه مراتب بیشتر از رشد ۲/۰ میلیارد یورویی ایران در همین مدت است. واردات کشورهای منتخب نیز در سال ۲۰۲۲ در مقایسه با واردات ایران از اتحادیه اروپا هم از منظر سطح و هم از لحاظ میزان افزایش، از عملکرد بالاتری در مقایسه با سال ۲۰۲۱ برخوردار است. مقایسه صادرات با واردات کشورهای منتخب در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که تراز تجاری اقتصادهای ویتنام، اندونزی، عربستان سعودی و برزیل با اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ مثبت و به ترتیب برابر با ۳۸۶ میلیارد یورو، ۳/۱۴ میلیارد یورو، ۳/۱۲ میلیارد یورو و ۷ میلیارد یورو بوده، در حالی که تراز تجاری ترکیه حدود منفی یک میلیارد یورو بوده است. (نمودار ۱)
صادرات به تفکیک مقاصد/ ارزش
تفکیک صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا بر حسب بررسی عمده طی سه سال اخیر نشان می‌دهد که تغییر قابل‌توجهی در ترکیب مقاصد صادراتی ایران به استثنای کاهش سهم برخی مقاصد مانند هلند، به وجود نیامده و تقریبا روند عمومی صادرات به تفکیک مقاصد عمده نیز مشابه کل ارزش صادرات افزایشی است.
کشورهای آلمان، ایتالیا، اسپانیا و رومانی چهار مقصد اصلی کالاهای صادراتی ایران با سهم ۶۴ درصد از کل ارزش صادرات را در سال ۲۰۲۲ تشکیل می‌دهند. بالاترین رشد ارزشی صادرات ایران در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل در میان مقاصد منتخب، مربوط به کشورهای اسپانیا (۲/۵۲ درصد)، لهستان (۵/۵۱ درصد)، هلند (۴۴ درصد) و بلغارستان (۴۳درصد) و کمترین رشد نیز مربوط به کشورهای ایتالیا (منفی ۹۸ درصد) و اتریش (منفی ۷۸ درصد) است. (نمودار ۲)
صادرات به تفکیک مقاصد/ مقدار
برخلاف ارزش روند عمومی مقدار صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا طی سه سال اخیر کاهشی بوده است. مقایسه روند صعودی ارزش با روند نزولی مقدار صادرات ایران به این اتحادیه موید این است که انتفاع ایران طی مدت مورد بررسی صرفا از محل افزایش میانگین قیمت‌های صادراتی و نه رشد حجم صادرات حاصل شده است. متغیر حجم صادرات به دلیل آن که به نوعی معرف تغییرات حقیقی صادرات است، از اهمیت بیشتری در تحلیل تجارت برخوردار است.
با وجود روند کاهشی اشاره‌شده در بند قبلی مقدار صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ نسبت به ۲۰۲۱ حدود ۳ درصد افزایش یافت و به حدود ۵۴۹ هزارتن رسید و با وجود رشد مزبور، مقدار صادرات ایران در سال ۲۰۲۲ در سطحی کمتر از صادرات ۶۵۹ هزارتنی در سال ۲۰۲۰ قرار گرفت.
با وجود افت مقدار کل صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا در میان کشورهای بررسی‌شده، مقدار صادرات به کشورهای اسپانیا (۴۹۸ درصد)، بلغارستان( ۱۵ درصد)، هلند (۹۵درصد) و رومانی (۲درصد) در سال ۲۰۲۲ نسبت به ۲۰۲۱ افزایش داشته است. در همین بازه زمانی بیشترین افت مقداری صادرات ایران مربوط به مقاصد کشورهای آلمان (منفی ۲۱ درصد) ایتالیا (منفی ۱۶ درصد) و بلژیک (منفی ۱۲ درصد) است. (نمودار ۳)
صادرات نفتی
به دلیل بحران تامین انرژی لازم در منطقه اروپا که از تهاجم روسیه به اوکراین و کاهش واردات گاز از روسیه ناشی می‌شود، برخی کشورهای صادر‌کننده نفت از جمله عربستان سعودی با استفاده از این فرصت صادرات اقلام نفتی خود را به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ افزایش دادند. صادرات عربستان سعودی در این سال ناشی از افزایش توام مقدار و افزایش قیمت جهانی انرژی به ۳/۳۶ میلیارد یورو رسید که نسبت به سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۳۶ درصد رشد کرد.
صادرات اقلام نفتی کشورهای برزیل، اندونزی و حتی ترکیه به این اتحادیه نیز طی روند افزایشی در سال ۲۰۲۲ به ترتیب برابر با ۱۰ میلیارد یورو، ۳۶ میلیارد یورو بود و ۵/۱ میلیارد یورو و ۸۱ تا بین ۷۶۳ درصد نسبت به سال ۲۰۲۱ افزایش یافت. ارزش صادرات اقلام نفتی ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ همچنان در سطح کمی باقی ماند و با وجود افزایش ۹۴ درصدی در مقایسه با سال ۲۰۲۱ به ۱۰ میلیون یورو هم نرسید.
واردات به تفکیک مبادی/ ارزش
روند واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا طی سه سال اخیر افزایشی بوده و از ۳۰۷ میلیارد یورو در سال ۲۰۲۰ به ۲/۴ میلیارد یورو در سال ۲۰۲۲ نزدیک شده است. بررسی تفکیک واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا بر حسب مبادی عمده طی سه سال اخیر نشان می‌دهد که تغییر قابل توجهی در ترکیب مبادی عمده وارداتی صورت نگرفته و همچنان کشورهای آلمان، ایتالیا و هلند در صدر مبادی وارداتی با سهم ۶۰ درصدی از کل ارزش واردات در سال ۲۰۲۲ قرار دارند.
بالاترین رشد ارزشی واردات ایران در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل در میان مبادی منتخب، مربوط به کشورهای فرانسه (۴۰ درصد) ایتالیا (۲۳درصد) و بلژیک (۱۶ درصد) و کمترین رشد نیز مربوط به کشورهای رومانی (منفی ۳۳ درصد) و هلند (منفی ۱۲ درصد است.
واردات به تفکیک مبادی/ مقدار
روند عمومی مقدار واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا طی سه سال اخیر با متوسط رشد سالانه ۶/۵ درصد افزایشی بوده است. در سال ۲۰۲۲ برخلاف سال ۲۰۲۱ کاهش مقدار واردات از این اتحادیه به میزان ۵/۱۵ درصد و رسیدن به رقم ۵۶/۲ میلیون تن روی می‌دهد. مقایسه افزایش ارزش با مقدار واردات از اتحادیه اروپا مشابه حوزه صادرات مبین رشد میانگین قیمت کالاهای مبادلاتی در این حوزه است. نسبت مقدار واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا به مقدار صادرات به این اتحادیه در سال ۲۰۲۲ حدود ۷/۴ بوده که به معنی واردات مقداری به مراتب بیشتر در قیاس با مقدار صادرات است. با وجود افت مقدار کل واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ در میان کشورهای بررسی‌شده، مقدار واردات از کشورهای فرانسه (۱۵) برابر و آلمان (۱۲درصد) نسبت به ۲۰۲۱ افزایش داشته است. در همین بازه زمانی بیشترین افت مقداری واردات مربوط به کشور رومانی (منفی ۵۵ درصد) است.
ترکیب صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا
چهار گروه کالایی شامل مواد و محصولات شیمیایی با ارزش حدود ۳۱۱ میلیون یورو محصولات غذایی و حیوانات زنده با ارزش ۲۵۸ میلیون یورو، کالاهای صنعتی طبقه‌بندی بر حسب ماده سازنده با ارزش ۲۵۱ میلیون یورو و مواد خام غیرخوراکی به جز سوخت، گروه‌های عمده صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا طی سال ۲۰۲۲ با مجموع سهم حدود ۷۸ درصدی از کل صادرات ایران به این اتحادیه را تشکیل داده‌اند.
به استثنای دو گروه کالایی محصولات غذایی و حیوانات زنده و گروه نوشیدنی‌ها و دخانیات در سایر گروه‌ها صادرات ایران به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ با افزایش ارزشی ۱۲ تا ۳۱۱ درصدی در مقایسه با سال ۲۰۲۱ همراه بوده که بالاترین رشد متعلق به گروه روغن‌ها و چربی‌ها و سوخت‌های معدنی است.
ترکیب واردات کالایی ایران به اتحادیه اروپا
سه گروه کالایی عمده وارداتی ایران از اتحادیه اروپا طی سال ۲۰۲۲ به ترتیب شامل ماشینآلات و تجهیزات حمل‌و‌نقل با ارزش ۲۸/۱ میلیارد یورو مواد شیمیایی با ارزش حدود ۱/۱ میلیارد یورو و محصولات غذایی با ارزش ۸۵۷ میلیون یورو بوده که در مجموع سهم ۷۷ درصدی از کل ارزش واردات ایران از این اتحادیه را تشکیل داده‌اند. ارزش واردات گروه کالاهای گوناگون از اتحادیه اروپا بین منفی ۱۳ درصد تا مثبت ۱۳۱ درصد در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل از آن رشد داشته که بالاترین افزایش متعلق به واردات روغن‌ها و چربی‌ها و بیشترین کاهش نیز به استثنای سایر کالاها مربوط به مواد خام غیرخوراکی به جز سوخت است.
