به گزارش پایگاه خبری اقتصادی معاصر به نقل از جهان صنعت، رونق این صنعت موجب اشتغال‌زایی در روستاها و پیشگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها می‌شود و رونق بسیاری از صنایع وابسته به آن را در پی دارد. در حالی که تولید فرش دستباف در ایران برای ۲ میلیون نفر اشتغال مستقیم ایجاد کرده و حدود ۲۰۰ هزار نفر هم در مشاغل و صنایع وابسته به آن مشغول هستند، اما صادرات فرش دستباف ایران طی سال‌های اخیر روند نزولی به خود گرفته و این رقم در سال اخیر به کمتر از یک‌دهم صادرات دهه گذشته و یک سی‌ام بالاترین عملکرد خود رسیده است. از دلایل تنزل جایگاه فرش دستباف ایران در بازار جهانی می‌توان به کاهش تقاضای جهانی فرش دستباف و افزایش تقاضای کالاهای جایگزین، ورود رقبای جدید به بازار، تحریم‌ها و از دست رفتن بازار آمریکا، غیررقابتی شدن قیمت تمام‌شده محصول و تبلیغات و بازاریابی اشاره کرد.
بررسی روند بیست ساله تقاضای جهانی فرش دستباف با مواد طبیعی نسجی (کد ۵۷۰۱۱۰) حاکی از آن است که تقاضای این محصول به کمتر از نصف تقلیل یافته است و از زمان بهترین عملکرد خود در سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ (حدود یک و نیم میلیارد دلار)، در سال ۲۰۲۱ به حدود ۶۰۰ میلیون دلار رسیده است. تقاضای فرش دستباف با مواد غیرطبیعی نسجی (کد ۵۷۰۱۹۰) در جهان نیز تابع همین الگوست، اما محصولات فرش و سایر کف پوش‌ها الگوی متفاوتی داشته و تقاضای آن طی مدت یادشده دو برابر شده و بیانگر آن است که کالاهای جایگزین فرش دستباف، به‌دلیل قیمت ارزان‌تر و تغییر سلیقه مصرف‌کننده تقاضای بالایی در جهان پیدا کرده است. ایران طی دو دهه گذشته به غیر از سه سال اخیر و همچنین سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، همواره برترین صادرکننده فرش دستباف جهان بوده است. اما در سه سال گذشته به دلیل نزول شدید صادرات فرش دستباف ایران و حضور قوی‌تر رقبا، رتبه کشور به سومین و چهارمین صادرکننده جهان تبدیل شده است.
سهم ایران در بازار جهانی فرش دستباف طی این دوره از حدود ۴۰ درصد به حدود ۱۰ درصد تنزل پیدا کرده و سهم رقبایی همچون هند از کمتر از ده درصد به ۳۰ درصد ارتقا یافته و عملا هند جایگاه ایران را در صادرات فرش دستباف جهان به دست آورده است. سهم نپال و پاکستان نیز طی این سال‌ها رشد قابل‌توجهی داشته است. تولید صنعتی فرش دستباف و افزایش سرعت بافت با استفاده از ابزارهای صنعتی و بالطبع افزایش قدرت پاسخگویی به نیاز مشتریان بین‌المللی، قیمت تمام‌شده رقابتی با بهره‌گیری از مواد اولیه و نیروی کار ارزان و دسترسی و بهره‌برداری از نقشه‌های فرش ایران از جمله عوامل پیشی گرفتن رقبا از ایران هستند. آمریکا و اروپا طی دو دهه گذشته همواره مهم‌ترین خریداران فرش دستباف در سطح جهان بوده‌اند. کشورهایی همچون ژاپن و ترکیه هم طی یک دهه اخیر به جمع خریداران بزرگ فرش دستباف پیوسته‌اند. در میان کشورهای اروپایی، آلمان به دلیل تبدیل شدن به هاب منطقه اروپا، بیشترین خریدار فرش دستباف جهان در این منطقه است. حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد تقاضای جهانی این محصول مختص آمریکاست و ۵ تا ۱۰ درصد تقاضا مربوط به بازار آلمان است و تقاضای سایر کشورهای اروپایی حدود۳۰ تا ۴۰ درصد است.
صادرات ایران از حدود ۵۵۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۲ به کمتر از ۶۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ تنزل یافته است. بازار اصلی ایران نیز آمریکا و اروپا (به خصوص کشور آلمان) است. طی سال‌های اخیر با تشدید تحریم‌ها و از دست رفتن بازار آمریکا، بازارهایی همچون ژاپن، امارات، لبنان، قطر، چین و آفریقای جنوبی به خریداران فرش دستباف ایران اضافه شده‌اند، اما عملا قادر به جبران تقاضای بزرگ آمریکا نبودند. تحریم‌های اقتصادی و سخت‌تر و پرهزینه‌تر شدن مراودات مالی، بانکی و حملونقل، گرانی مواد اولیه وارداتی به‌دلیل افزایش نرخ ارز، افزایش دستمزد و نرخ حملونقل و کاهش تقاضا ناشی از کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده، قیمت تمام‌شده فرش دستباف ایران را بالا برده و عملا در صحنه جهانی غیررقابتی کرده است. عدم تبلیغات و بازارسازی مناسب در بازارهای هدف اصلی همچون اروپا، عدم توجه به سفارشی‌سازی محصول و نیاز مشتری، عدم توجه به برندسازی و همچنین عدم امکان حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی معتبر به دلیل کمبود منابع مالی و هزینه‌های بالا از جمله مهم‌ترین دلایل ضعف بازاریابی فرش دستباف ایران محسوب می‌شود.
با توجه به اهمیت بازار آمریکا برای فرش دستباف ایران، پیشنهاد می‌شود در مذاکرات در جریان، موضوع رفع تحریم‌های ورود فرش دستباف ایران به بازار آمریکا مجددا طرح شود. با وجود ظهور بازارهای جدید عملا بدیلی برای این بازار وجود ندارد و بزرگ‌ترین سهم تقاضای فرش دستباف جهان را به خود اختصاص داده است.
متاسفانه بدنه اصلی تولید فرش دستباف ایران به دلیل تعصبی که بر طرح، نقش و رنگ فرش‌های سنتی خود دارند، الگوهای بافت خود را با سلیقه مصرف‌کننده خارجی تطبیق نداده‌اند. حال آنکه این عامل می‌تواند سهم مهمی در بازگرداندن مشتریان خارجی به سوی مصرف فرش دستباف داشته باشد. راه‌اندازی خانه‌های فرش در بازارهای دارای پتانسیل از جمله کشورهای چین، امارات، روسیه، ایتالیا و فرانسه، حضور مستمر در رویدادهای بین‌المللی و یافتن شرکای تجاری مطمئن جهت بازاریابی، اطمینان‌بخشی به مشتریان خارجی نسبت به اصالت و کیفیت محصول و همچنین کمک به شکل‌گیری و توسعه استارت‌آپ‌ها به منظور بازاریابی، بازارسازی و خلق ارزش در بازار هدف و آموزش و تربیت مدیران متخصص فروش بازاریابی می‌تواند در شناساندن ظرفیت‌های فرش دستباف ایران به جهانیان و همچنین آگاهی از سلایق مصرف‌کننده کمک شایانی کند. جلوگیری از کپی‌برداری از طرح، نقش و رنگ‌های فرش ایران از طریق ثبت بین‌المللی این طرح‌ها، بیمه و تسهیل فعالیت قالیبافان و تولیدکنندگان، به‌کارگیری و تربیت نیروهای متخصص برای بازاریابی بین‌المللی، توجه به تولید فرش‌های آنتیک از جمله راه‌‌های مقابله با رقبای جهانی فرش دستباف ایران است.
